Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 80.
Vandaag behandelen we opnieuw een band die al tientallen jaren bestaat, die ook buiten zijn grootste gloriejaren degelijk werk heeft afgeleverd en die nog steeds volle zalen trekt. De Dijk, want daar hebben we het over, is bovendien niet onder één hoedje te vangen. Dat betekent dat de keuze voor één liedje hoe dan ook een belangrijk deel van hun oeuvre weglaat.
Bij het opstellen van de lijst die uiteindelijk deze rubriek werd besloot ik niet steeds voor het bekendste nummer van een artiest of band te gaan. Die nummers zijn vaak al tientallen keren opgenomen in lijstjes, op compilatie-cd’s, in de hoogste 200 plaatsen van de Top 2000. Die kennen we onderhand wel, en het verhaal erachter ook. Zodoende kwam “Bloedend hart”, het geflopte plaatje uit 1981 dat later alsnog een evergreen werd, niet op mijn lijst.
De Dijk hoort natuurlijk wel in mijn rubriek. Eind jaren zeventig al maakte de band, onder de naam Stampei, naam in Amsterdam, al brachten ze welgeteld één single uit die behoorlijk onvindbaar is. In 1981 werd de band na een metamorfose omgedoopt tot De Dijk en verscheen “Bloedend hart”, wat dus niets deed. Nederlandstalige pop was sterk in opkomst, maar voor deze mengeling van soul en smartlap was het publiek echt nog niet klaar.
Na het ineenstorten van de rage rond Doe Maar kwamen ze op als grootste Nederlandstalige band van hun tijd. Hun muziek leunde tegen de blues en de soul aan, stijlen die nog nauwelijks door de Nederlandstalige meesters waren beroerd. Hun teksten waren literair, maar niet op de manier zoals we die van Boudewijn de Groot kenden. Áls ze al ergens aan deden denken, was dat het Franse chanson. Hun invloed op nakomende bands was enorm: zonder De Dijk hadden we The Scene, Bløf en vele andere moeten missen.
Ons liedje van vandaag laat de soul- en bluesgenen van De Dijk grotendeels onbelicht, en vestigt in plaats daarvan de aandacht op de chansoninvloeden. Laten we luisteren naar “Mijn van straat geredde roos” uit 2008, van het album Brussel.
Toen Brussel uitkwam, werd dit nummer niet als single uitgebracht. Niettemin maakte het op een aantal fans grote indruk. In 2009 kwam het op de 400e plaats in de Top 2000 binnen en sindsdien is het daar niet uit verdwenen. De Top 2000 is natuurlijk grotendeels het domein van blanke mannen boven de veertig, onder wie De Dijk het goed doet, maar dat juist dit nummer zijn plaatsje in het niet kinderachtige rijtje Dijk-klassiekers vond, zegt wel wat.
Zoals gezegd is dit een van hun meer chansongerichte nummers. We horen een vierkwartsmaat zonder sterke afterbeat, een accordeon en een redelijk beheerste zang zonder rouwe uithalen. Helemaal binnen de lijntjes kleurt die zang nou ook weer niet: Huub van der Lubbe blijft Huub van der Lubbe en gaat hier niet anders zingen dan hij ten tijde van “Als ze er niet is” deed. Maar toch: vertaal de tekst naar het Noord-Limburgs en het had zo een nummer van Rowwen Hèze kunnen zijn.
Het verhaal van het nummer is een beetje verpakt in metaforen en versluierd in flashbacks, maar heel hermetisch is het niet. De ikpersoon heeft zijn huidige liefde op straat gevonden en is gelukkig met haar, al vraagt hij zich af of ze wel echt voor hem gegaan is, en weet hij dat deze relatie geen verstandig idee is.
Wat er in een tekst wel en niet kan is voor iedereen verschillend, maar over het algemeen wordt dit vrij clichématige liefdesverhaal wel geaccepteerd. De band krijgt dat voor elkaar door het verhaal door elkaar te husselen. De tekst opent met “Zie haar lonken door mijn leven” en pas later wordt duidelijk over wat voor vrouw de ikpersoon het heeft. Zodoende focussen ze niet op het verhaal, maar op de gevoelens. We krijgen het wel mee, maar het verhaal wordt bijzaak, en de clichématigheid ergert ons niet.
Toch doet dit liedje nog meer, en helemaal de vinger erachter krijgen lukt me niet. Iets heeft het liedje, waardoor het boven de middelmaat uitstijgt, waardoor de fans er steeds weer om vragen, waardoor ik het altijd wil meezingen. Jazeker, het is mooi, maar hoeveel mooie liedjes horen we dagelijks niet op de radio? Er zitten geen bijzondere akkoorden in, de melodie is redelijk doorsnee, en Huub zingt weleens met meer passie.
De tekst rammelt zelfs een beetje: “Prikkels die haar gloed me geven” – het is niet de elegantste zin. Vaak stuiten we op een rare mix van spreektaal en zwakke metaforen, verpakt in half afgemaakte zinnen:
Roos tussen het vuil en nat.
Ongebroken mooi, je lachte wat.
In de schoot geworpen schat.
De tekst is suboptimaal. Maar het gekke is: hij staat de beleving van het nummer niet in de weg. Geen moment heb ik althans het idee: “nou, mooi liedje, ondanks z’n rammelende tekst.” Misschien komt dat wel door het refrein. Uiteindelijk is dat altijd het belangrijkste aan een popliedje. En de tekst van het refrein zit goed in elkaar. Een welluidende zin met veel contrasterende klinkers en drie rollende r’en. Die wil je wel meezingen.
Mijn van straat geredde roos,
mijn van straat geredde roos.
En ik denken dat ik jou,
maar wedden dat jij mij uitkoos.
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 79.
Vorige week (in aflevering 77) behandelden we de Fixkes uit Stabroek bij Antwerpen. Vandaag behandelen we Hannelore Bedert uit Deerlijk. Dat ligt in West-Vlaanderen, in de buurt van Kortrijk. Net zoals Izegem, waar Flip Kowlier vandaan komt. Hannelore Bedert wordt ook niet de laatste artiest uit die hoek die mijn rubriek haalt. Ik weet niet wat er ter plekke in het water zit, maar de laatste tien, twintig jaar is er verbazingwekkend veel goede West-Vlaamse muziek uit Kortrijk en omstreken gekomen.
Bij de Fixkes konden we vaststellen dat er in Antwerpen e.o. geen scherpe grens bestaat tussen dialect en Verkavelingsvlaams. Met hun verwaterde versie van het Antwerps kwamen ze ergens in een grijs gebied uit. In West-Vlaanderen is zoiets niet mogelijk: je spreekt of Nederlands (netjes of minder netjes), of dialect. Hannelore Bedert zingt beide, soms zelfs binnen één liedje:
Het eerste, langzame gedeelte is in het Nederlands. Hierin spreekt Hannelore niet door haar eigen mond. Er is iemand aan het woord die haar vermaant behoorlijk Nederlands te leren spreken. Ze verstaan haar in de beschaafde wereld nauwelijks:
Ge moet dringend leren klappen.
Uw taal, juffrouw, uw taal.
Zo komde nie onder de mensen.
Ge klinkt zo abnormaal.
Die vermaning komt van een vrouw die niet schroomt om woorden als gij en klappen te gebruiken. En wel een ander beleren om zijn dialectwoorden en uitspraak! Misschien heeft mevrouw X (ze krijgt nergens een naam) wel helemaal niet door dat ze geen Algemeen Nederlands spreekt. Haar dictie is namelijk schoolmeesterachtig correct, zonder een spoor van een lokaal accent. Het is nogal bevreemdend om die Brabantse woorden te horen in het accent van de VRT-nieuwslezers.
De boodschap van Bedert is waarschijnlijk: West-Vlamingen worden alom gestigmatiseerd, maar Antwerps gekleurd taalgebruik wordt overal in Vlaanderen normaal gevonden. Vergelijk het maar met de Amsterdammer die lacht om een oosterling en zijn accent, terwijl hij er geen zin uit krijgt zonder “hij ken” en “me eige”.
Eerlijkheidshalve moet ik wel zeggen dat Hannelore Bedert zelf ook vaak zo zingt. “Ik ben zoveel schoner als ge ’t licht uit doet”, dat soort zinnen domineert haar werk toch wel. Maar ook zij heeft heus wel op school netjes Nederlands leren spreken. Als ze dus een betweter wil nadoen die het ook écht beter weet, dan kan ze gewoon het AN gebruiken.
Op zoveel stadse arrogantie heeft Hannelore haar antwoord wel klaar:
Ik zeg: madam, ’t es West-Vlams,
’t Es nie gemoakt om te verstoan.
A’k ik mien klap wil opendoen dan doe’k ze open.
De muziek – ook niet onbelangrijk – verandert, op het moment dat de taal verspringt, van een moeizame blues in een hupsige swing. De eigen taal, daar voelt Bedert zich duidelijk beter in thuis; als het keurslijf van het Algemeen Nederlands – of wat daarvoor doorgaat – uit mag, wordt de muziek een factor drie sneller.
Helemaal onbekommerd is haar houding ook niet. Hannelore voelt zich ook verongelijkt: ze wijst madam terecht omdat die met twee maten meet.
A’k ik u nie verstoan ee dan es ’t
omda’k ik nie goed luuster.
A gie mie nie verstoan eet dan es ’t
omda’k ik nie kan klappen.
Wat èn me doar nu oan?
Eigenlijk ziet ze maar één klein probleempje met haar accent. Doordat West-Vlamingen moeite hebben met de h en de g, kan ze het woord ‘muggengeheugen’ niet zeggen. Maar daar valt wel mee te leven:
En da’k ik ‘muhhuhhuhheuhen’ nie kan zeggen,
doar ee’k ik mie allang bie neergelegd.
Tel mar noa oeveel keern in uw leven
da je ‘muhhuhhuhheuhen’ zegt.
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 78.
Vandaag een genre waar je niet al te veel meer van hoort: metal. Ik had tien jaar geleden niet gedacht die zin ooit te typen. In die tijd verkeerde ik namelijk doorlopend in kringen van metalheads, mensen in zwarte kleren die precies het verschil tussen alle subgenres wisten en tientallen, zo niet honderden bands kenden.
Dat is nu precies het punt. Na een betrekkelijk korte periode van mainstreampopulariteit is metal een muziekgenre voor kenners geworden. Eind jaren zeventig had je bands als Black Sabbath en Judas Priest, die nog een breed publiek aanspraken. Midden jaren tachtig kreeg dat een vervolg met Iron Maiden; vanaf 1990 deed vooral Metallica het nog goed bij de modale luisteraar.
Een nieuwe opleving kwam tegen het einde van de eeuw met de nu metal. Omdat ik in de zesde klas (2001-02) het alternatieve uitgaansleven van Middelburg in dook, leerde ik veel van die bands kennen. Maar veel van die bands bleken al niet meer te mogen. Linkin Park en Limp Bizkit, die hoorde je toch wel te haten. Ook dat werd een kenmerk van de metalscene: snobisme. De gaandeweg afgezonderde metalheads kregen steeds duidelijker ideeën over wat er wel en niet mocht. Maar goed, binnen de scene leefde en leeft het dus volop, met bands waar veel mensen nog nooit van gehoord hebben.
In Nederland wordt ook metal gemaakt. ‘Wij’ zijn vooral bekend geworden met gothic metal (ook weer zo’n genre dat eigenlijk niet mag): Within Temptation en Epica. Maar in het Nederlands? Dat is er niet bij toch?
Nou, eigenlijk wel. Wie zoekt, die vindt. In de spleten van het internet circuleert het werk van Kutschurft, een band ergens tussen Cannibal Corpse en Anal Cunt die de luisteraar vooral wil choqueren met hoogst onsmakelijke teksten op regelrechte grafherrie. Zo’n band wil je niet in je rubriek. Doorzoeken dan maar.
Er blijken nog heel wat blackmetalgroepen in het Nederlands te zingen. Ik had er nooit zo bij stilgestaan, maar blackmetal, een in Scandinavië erg populair genre, is meestal in je eigen taal. De bandnamen zijn sfeervol en poëtisch (Winterkou, Fluisterwoud, Wederganger), de teksten gaan vaak over rottende lijken die eens buiten hun graf komen kijken.
Ook Vikingmetal is meestal in je eigen taal. Misschien geen toeval, omdat ook dit genre zijn oorsprong in Scandinavië vindt. Logisch, natuurlijk. In Nederland hebben we een redelijk succesvolle navolger van dit genre: Heidevolk. Hun nummer “Wodan heerst” (tekst) gaan we vandaag beluisteren.
Je kunt je afvragen of het wel zin heeft om van ‘Vikingmetal’ te spreken bij een Nederlandse band. Onze voorouders waren geen Vikingen maar West-Germanen. Dat onderkent de band ook: zij modelleren zich niet naar de Denen maar naar de Saksen, noemen hun oppergod niet Odin maar Wodan en zingen niet over trollen maar over de strijd tegen de Franken. Daarom spreken we liever van ‘heidense metal’ of ‘pagan metal’. In dit specifieke geval kunnen we daar gerust ook ‘folkmetal’ aan toevoegen; als u goed geluisterd hebt, hoef ik dat niet uit te leggen.
Het liedje duurt acht minuten en lijkt meer voor de live-uitvoering dan voor de cd gemaakt. Er zitten minutenlange stukken in waarin er betrekkelijk weinig gebeurt, behalve een paar ruige kreten. Dat zijn de momenten waarop het publiek mag headbangen. Toch heeft het nummer muzikaal veel te bieden. De coupletten, in 6/8-maat, bieden tweestemmige zang in parallelle kwinten. Ook hier komt de inspiratie waarschijnlijk uit het noorden: in Scandinavië (vooral in IJsland) noemen ze dat tvísöngur. Anderzijds past deze tweezang uitstekend bij de power chords die de metal (en andere hardrock) kenmerken. De refreinen wisselen naar een 4/4-maat, dat houdt de spanning er ook in. De viool speelt een grote rol, ook geen alledaags instrument in de rockmuziek.
Niet alle heidense metalbands maken deze muziek om dezelfde reden, maar over het algemeen hoor je toch wel een paar gemene delers. Men houdt van de natuur, van de rouwe eenvoud die het Germaanse verleden uitstraalt. In een tijdperk van mondialisering willen ze terug naar hun wortels, en ze zijn op z’n minst benieuwd naar de religie van onze voorouders, waarvan de evangeliepredikers de sporen zo grondig hebben uitgewist. In Nederland zo grondig, dat Heidevolk af en toe tóch naar Noordse tradities moet grijpen: er is sprake van Mimir en Yggdrasil, en ze imiteren duidelijk de extatische Vikingstrijders, de berserker.
Heidevolk – het woord ‘heiden’ betekent trouwens letterlijk ‘heidebewoner’, en daarmee feitelijk ‘onbeschaafd type’ – is het behoorlijk ernst met de Germaanse godsdienst. ‘Ik denk niet dat er bij onweer een man met een hamer door de wolken rijdt. Zie dat heidendom niet te plastisch. Maar dat betekent niet dat we niet serieus met de thematiek bezig zijn, de hele band zit er met overtuiging in.’ Aldus zanger Joris Boghtdrincker (intussen gestopt) anno 2010 in de Volkskrant.
Je eigen wortels opzoeken en cultiveren, aandacht vragen voor inheems cultuurgoed dat lang geleden met geweld onderdrukt werd – daar is niets mis mee. Het zou zo de missie van een indianenstam kunnen zijn. En toch – voor degene die deze band voor het eerst tegenkomt is dit even slikken. Anno 2017 zijn de Germanen en hun godsdienst toch vooral het domein van extreemrechts. Agressieve Duitse nationalisten uit de negentiende eeuw wisten er al raad mee (denk aan de opera’s van Wagner), de nazi’s hadden het nergens anders over en tegenwoordig lopen skinheads bijzonder graag met runen rond.
Over verdacht volk is de band duidelijk. Heidevolk is geen politieke act, en als er eentje op een gig zijn arm omhoog steekt, is het concert gelijk afgelopen. Dat is fijn natuurlijk, maar wat moet je met teksten als “Dood aan de Franken en hun god Jehova / Steek hun kerken in de brand” (uit “Walhalla wacht”)? En zou je, in de Albert Heijn of wachtend op het perron, onbekommerd het refrein van dit nummer durven zingen?
Oneindig uw woede, uw wijsheid is groot.
Schenk ons de zege, de vijand de dood.
Geen angst om te sterven, uw volk onbevreesd.
De wereld zal weten dat Wodan heerst!
In het gebed de dood van je vijand afsmeken en zelf zweren te zullen vechten voor de zege tot je er dood bij neervalt. Het is een houding die we tegenwoordig vooral nog van IS kennen. Heidevolk zingt dan ook niet als zichzelf. Net als Rapalje (zie ook aflevering 14), die expliciet als invloed wordt genoemd, dossen ze zich uit als vroeg-middeleeuwse woestelingen. Met zo’n act kun en wil je niet authentiek overkomen, ook al is het je menens met je eigen wortels. Je zingt door de mond van een type, een ander, in dit geval je voorouders.
Die verkleedpartij werd ook niet overal even goed opgevat. In de metalscene wordt het gewaardeerd; op sommige folkfestivals werkte het eerder op de lachspieren. De zanger bleef er nuchter onder: ‘Ik ben blij dat ik een hobby heb.’ Een soortgelijke reactie gaf trouwens muziekcriticus Elmer Schönberger, van wie ik ooit een cursus muziekjournalistiek had. “Als iemand in de klassieke muziekwereld zich zo zou kleden, zou niemand hem serieus nemen.” Ja, zo lust ik er nog wel een paar. Cultuurshock, zullen we maar zeggen…
Een beetje ironie is de band ook helemaal niet vreemd. Ze meten zich namen aan als Joris Boghtdrincker en Mark Splintervuyscht. Even voor de goede orde: ‘vuist’ is nooit met sch geweest. En hun strijdlustige liederen over het heidendom worden afgewisseld met drinkliederen als:
Hulde, hulde, hulde aan deze kameraad.
Wij danken onze goden dat deze man bestaat.
Hij tapt ons onze biertjes van vroeg tot heel erg laat. (bis)
Als je de band beter leert kennen, kom je erachter dat Heidevolk op een zeer relaxte manier met het verleden omgaat. Feitelijk doen ze goed werk: ze maken de op zich onschuldige tradities los van hun nare associaties, opdat volgende generaties ze niet meer automatisch met blanke haatzaaierij in verband brengen. We mogen trots zijn op ons verleden, niet omdat we beter zijn dan anderen maar omdat we net zo goed zijn als alle andere wereldburgers.
En onze taal: daar mogen we ook weer trots op zijn. Alles wat je op school hebt geleerd – gebruik spreektaal, en vermijd al die ouderwetse woorden! – mag je bij Heidevolk vergeten. ‘Keerzang’, ‘deemstering’ en ‘heir’ – ze krijgen hier weer volop de voorkeur.
Heidevolk stelt zichzelf tot doel om te zingen over de zaken die hen boeien, zonder daarbij een politieke boodschap uit te dragen. In deze tijd van polarisatie, waarin alles wel politiek lijkt, is dat een heel riskante onderneming. We kunnen ze het beste belonen door ze te beoordelen op hun act: sfeervolle teksten op heel verdienstelijke muziek.
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 77.
De afgelopen tijd hebben we betrekkelijk weinig Belgische liedjes de revue zien passeren. We hadden in aflevering 65 (zes weken geleden alweer) Belgian Asociality met zijn slordige Verkavelingsvlaams, en daarna in aflevering 69 Flip Kowlier met zijn onversneden, moeilijk verstaanbare dialect.
Vandaag behandelen we de Fixkes uit Stabroek bij Antwerpen. Hun akoestische pop zit er eigenlijk een beetje tussenin. Ik kan niet zeggen of het nou verwaterd Antwerps is of Verkavelingsvlaams met heel veel dialect-elementen. Dat heeft er zeker mee te maken dat de dialecten van Antwerpen en omstreken heel wat ‘Nederlandser’ zijn dan het West-Vlaams. Voor West-Vlamingen is er een duidelijke grens tussen Nederlands en dialect; mengvormen staan altijd aan één van beide kanten. Antwerpenaren lijken een vloeiend continuüm te beheersen van ‘plat’ dialect naar ‘netjes’ Nederlands.
De discussie of de taal van de Fixkes wel of geen Antwerps is, is niet zonder belang. Ze zingen namelijk in een taal die nog best veel mensen gebruiken. Als die mensen allemaal Antwerps spreken, staat het dialect anno 2017 in bloei; is hun manier van praten Verkavelingsvlaams, dan ligt het Antwerps juist behoorlijk op apegapen.
In ieder geval: de Fixkes zingen in hun alledaagse spreektaal, die iedereen in Vlaanderen en de meeste mensen in Nederland wel verstaan. In 2007 hadden ze een nummeréénhit met “Kvraagetaan”.
Een nummeréénhit is meestal een dikke oorwurm: een onverbiddelijk meezingbaar refrein, een paar stevige hooks en een feilloze productie. Dit nummer biedt dat allemaal niet: het overschreeuwt zichzelf bepaald niet, het is niet gemaakt om in je hoofd te blijven hangen en in de disco doet het niet veel.
Maar, zo eerlijk moeten we tien jaar later wel zijn, eigenlijk heeft het nummer ook geen uitzonderlijke diepgang. Het is niet of we hier nu naar een moderne klassieker luisteren, die met de jaren beter wordt. En toch viel niet alleen heel Vlaanderen ervoor, maar ging ook het roemrijke Nederlandse indielabel Excelsior overstag. Wat doen ze dan zo goed?
Dat is niet moeilijk. Hun werk is een en al nostalgisch escapisme. De zanger tikt de dertig aan, met de daarbij horende (ver)twijfel(ing) (“‘k Zen dertig en cultureel gepensioneerd”, heet het in “Dertiger.be”, van dezelfde cd als “Kvraagetaan”). Zijn antwoord is vluchten in het verleden, in de jaren tachtig. Niet met de muziek van toen (uptempo synthesizerpop is geen ideale soundtrack voor dagdromen van vroeger, al wordt er wel op toegespeeld), maar wel met teksten over toen. Er waren meer dertigers in Vlaanderen; die zaten met hetzelfde sentiment en hadden wel oren naar dit liedje. Ik was in 2007 pas 23, maar zelfs ik kan al heel wat met het verloren paradijs dat ze beschrijven.
Makkik binnen makkik binnen om een lieke te beginnen
over de dinges die kik mij almmaal herinner
uit de goeien ouwen tijd van rekenen en vlijt,
een leven zonder zorgen, ambitie of spijt.
Dat zijn nog algemene, tijdloze herinneringen. Ook onze ouders kregen rapporten met Rekenen en Vlijt, en ook zij hadden een jeugd waarin ze zich nog geen zorgen hoefden te maken. Ook de teksten van “Wat je zegt ben je zelf” en “drie kier durven is doen” komen ons erg bekend voor. Je hoopt bijna dat kinderen van nu dat nog steeds zeggen.
Andere dingen zijn wat typischer voor dit tijdperk. De jaren tachtig worden herinnerd als een analoog tijdperk. Er is een Commodore in huis en op de kermis kunnen ze OutRun spelen, maar de grote revolutie is nog niet in zicht:
Er waren geen cd’s, geen mp3’s,
alleen maar wa cassetjes.
In de tijd dat er nog geen World Wide Web was, vulde je je dagen met tv kijken. Stabroekse kinderen keken The A-Team, zoals overal, en mochten opblijven voor het Songfestival. Maar ook de Nederlandse tv was geliefd: Flodder (“Maar buurman, wat doet u nu?”) verhit de gemoederen en Ron’s Honeymoonquiz wordt gretig bekeken. (Voordat RTL4 werd opgericht, zat Ron Brandsteder bij de TROS en was zijn programma ook in Vlaanderen te ontvangen.)
Toch ligt hier ook de kloof met mijn generatie. Veel kinderen in mijn klas keken ook naar The A-Team, maar dat waren herhalingen. Flodder was voor ons een comedyserie, geen film. Als iemand van mijn generatie dit nummer had gemaakt, was het waarschijnlijk over tekenfilms gegaan: begin jaren negentig brachten we onze halve vrije tijd door met David de Kabouter, Ovide en Teddy Ruxpin.
Hoewel Sam Valkenborgh (zanger en artistiek brein) nare herinneringen heeft aan eten dat hij niet lustte, of aan warm aangekleed worden in de winter, idealiseert hij het verleden wel.
Haten was nog geen nationale sport,
alleen misschien die koteletten op ons bord.
We snappen wat een Vlaming daarmee bedoelt. In de jaren negentig kwam het Vlaams Blok gigantisch op, in het decennium daarna kregen we het islamitisch extremisme. Allemaal nog geen sprake van in de jaren tachtig. Maar dit waren wel de jaren van de Bende van Nijvel, grote corruptieschandalen en intense verdeeldheid over taalkwesties en abortus. Belgen die toen al volwassen waren spreken van de Loden Jaren Tachtig. Maar zo heeft onze zanger het niet beleefd. Hij maakte alleen gezellige dingen mee. Zegt hij achteraf, nu hij de dertig gepasseerd is…
De zanger zegt nog net niet dat alles vroeger beter was. Nee, hij zegt dat alles vroeger zo “simpel” was. Ook dat is natuurlijk onzin. Je kon nog niet vanachter je computer uitzoeken hoe alles in elkaar zat. De wereld was eerder gecompliceerder dan simpeler. Maar een kind hoeft nog niet alles te weten, en denkt bovendien snel. Zijn jeugd lijkt simpeler, omdat hij geen moeite had om te overzien wat hij wilde weten. Nu is Valkenborgh dertig en moet hij van alles weten, maar hij kan het niet meer bijhouden. Was het maar weer 1985, was hij maar weer gewoon tien…
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 76.
We hebben al aardig wat hiphopnummers voorbij zien komen en de komende maanden komen we er nog genoeg tegen. In eerdere afleveringen konden we constateren dat Amsterdam e.o. het voortouw nam: de eerste Nederlandstalige groep die doorbrak kwam uit de hoofdstad, en de grote jongens van de jaren nul kwamen daar ook uit de buurt. Daartegenover stond Brabander Extince, die als buitenbeentje toch maar de invloedrijkste rapper van zijn tijd werd.
Ook in het oosten van het land kwam een rapscene op. Inderdaad, niet één enkele rapper die toevallig daar vandaan kwam, maar een hele scene. Plaats van gebeuren was om precies te zijn Zwolle. Dat lijkt opmerkelijk. Hiphop zou je hoogstens verwachten in de verlopen industriesteden van Twente, of in Groningen met zijn grootsteedse pretenties. Maar Zwolle, een stad ter grootte van Haarlem of Dordrecht… daar komen toch hoogstens brave rockbandjes vandaan?
Kleine en middelgrote steden hebben geen best imago. De grote stad, daar gebeurt het. Natuurlijk de leuke en opwindende dingen, maar ook de heftige shit. Daar is de hiphop thuis. Het platteland, daar gebeurt het beslist niet, maar die mensen hebben karakter. De boerenrock, met zijn assertief uitgedragen “we-zijn-wie-we-zijn-en-we-blijven-hier”-mentaliteit, die past daar. Of de bedachtzame singer-songwriter (zie vorige aflevering). Maar in een modale stad – daar valt niks te beleven en je hebt ook nog eens geen frisse lucht. Daar moet het niet van komen.
Gelukkig hoeven bewoners van die modale stad zich daar niets van aan te trekken. Dat deden de jongens van Opgezwolle ook niet. Niet toen ze zichzelf oprichtten, niet toen ze provinciaal naam maakten en niet toen ze landelijk doorbraken (of althans bekend werden bij hiphopfans in het hele land). In hun single “Het verre oosten” uit 2003 doen ze ook helemaal geen moeite om hun stad interessant of street credible te maken. Ze beschrijven doodleuk het leven van de gemiddelde Zwollenaar, die naar de Wijthemerplas gaat of een ijsje bij Talamini neemt.
Opgezwolle heeft nog wel meer bekende nummers. Vandaag behandelen we “Hoedenplank”, uit 2006.
In de clip zien we een nachtelijk tafereel. Niet alleen het nachtleven wordt gefilmd (de boodschap is opnieuw: ook hier in Zwolle valt wat te beleven, Randstedelingen!), ook zien de rappers ’s nachts in het bos, bij iets wat het midden houdt tussen een dropping en een vlucht voor de politie.
Recht voor je raap rap, zo gaat het,
voor wie zich in het nachtleven stort zonder vaste slaapplek.
Gewoon gaan, zo…diep in een trance,
wakker van espresso’s… geen Wiener melange.
Ze hebben het voornamelijk over zichzelf. Niet eens hun eigen loopbaan of hun eigen buurt, maar vooral hun eigen muziek. Het publiek, de luisteraar, wordt namelijk uitgenodigd om eens goed het nachtleven in te duiken en Opgezwolle te gaan zien. Hun muziek is de beste, uiteraard, en die moet in je auto uit je speakers klinken. De zelfverzekerdheid waarmee ze dat uitdragen (“we blijven rappers wegzappen”) doet denken aan Extince. Zijn “Spraakwater” moet je drinken, Opgezwolle biedt:
Voer voor je hoedenplank.
Tast toe, proef je woofer.
(En passant: gek eigenlijk hoe vaak rappers met die voedselmetafoor komen. Ook Ali B begon al met “Als je dit niet lust… smaken verschillen.”)
De muziek zelf doet iets minder aan Extince denken. “Spraakwater” drijft bijna volledig op zijn rap, met een vrij zachte beat en weinig extra dj-werk. In “Hoedenplank” is de beat een stuk harder; er moet gedanst (of op zijn minst meebewogen) worden. De voordracht is navenant; als je geen Nederlands verstaat, kun je best eens denken dat hier iemand gedist wordt. Dat is niet het geval, maar zeer in tegenstelling tot Extince rapt Opgezwolle nadrukkelijk niet voor iedereen: “De muziek is niet voor ieder wat wils.”
Opvallender vind ik echter het geluid dat we erbij horen. Het zal wel uit een synthesizer of een ander keyboard komen, maar het heeft veel weg van een glasharmonica. Dat vinden mensen al eeuwenlang een intrigerend geluid. In de tijd van Mozart raakten mensen ervan in verrukking (de componist schreef ook zelf voor dit instrument), maar dokters waren ook bang dat je er gek van kon worden.
Het zal hier wel niet dienen om de luisteraar in extase te brengen of kierewiet te maken. Wel om een onaardse sfeer neer te zetten. Een beetje eng en ongezellig ook. Want het geluid heeft ook wel iets weg van een piepend stalen hek. Alsof ze willen laten horen: onze muziek klinkt ’s nachts in louche keldertjes, als je gaat luisteren moet je dat wel echt willen.
“Hoedenplank” is een Nederhopklassieker, en het album Eigen wereld, waar het vanaf komt, stond in 2006 hoog in de Album Top 100. Toch lijkt het of deze groep het nooit helemáál heeft gemaakt. Tenminste, je kon ook in hun gloriedagen nog om ze heen, wat je van Ali B bepaald niet kunt zeggen. Hiphopfans kochten hun platen massaal, maar dan ook alleen maar zij.
Geeft niet, ook zonder BN’erstatus kon je jarenlang aan de top staan. Opgezwolle ging in 2007 uit elkaar, Rico en Sticks gingen solo door. Ze hadden Zwolle cool gemaakt, ze hadden de radio gehaald, ze legden hun randstedelijke collega’s het vuur aan de schenen met een herkenbaar geluid en inventieve raps.
En als je dat allemaal niet genoeg vindt, bedenk dan dat de Zwolse hiphopscene niet alleen bestaat dankzij Opgezwolle, maar dat ze ook uitstraalt naar de wijde omgeving. Op het debuutalbum uit 2001, Spuugdingen op de mic, doet een 15-jarige Surinaamse puber mee. Hij komt uit ’t Harde en heet Glenn de Randamie. Later breekt hij door als Typhoon, en wordt hij geroemd als een van de beste Nederlandstalige artiesten van zijn tijd. Zonder een Zwolse hiphopscene was een jongen uit de Veluwezoom niet gauw gaan rappen…
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 75.
Af en toe komt er in deze rubriek een artiest of groep langs die zoveel kwalitatief goed en relevant werk heeft gemaakt, dat je gewoon niet weet wát je moet kiezen. Dat hebben we al gemerkt bij Boudewijn de Groot (drie onwaarschijnlijk goede platen), Normaal (een band van de heel lange adem) en recent nog met Marco Borsato (een niet-aflatende stroom hits, al jarenlang).
Ook Daniël Lohues is zo’n artiest. De bard van Erica (Drenthe) scheerde in de jaren negentig al hoge toppen met zijn band Skik. Liedjes als “Op fietse” en “’t Giet zoas ’t giet” kennen we allemaal wel, maar de rest van hun werk (deels in het Standaardnederlands!) is de moeite ook meer dan waard. Daarna maakte hij twee elektrische bluesplaten met de Louisiana Blues Club, daarna werd hij singer-songwriter: een eenzame man die zijn eigen werk uitvoert en van wie we teksten over zijn eigen leven verwachten.
Zeker in de laatste fase werd hij buitengewoon productief. Hij is zelf de baas en de muzikanten hoeven niet uit Amerika te komen, dat scheelt vast in de tijd. Hoe het ook zij: bijna elk jaar komt hij met een nieuwe plaat en een nieuwe tournee. Intussen staat de teller op vijf cd’s met Skik (verzamelaar Best tof niet meegerekend), twee met de Blues Club en tien solo.
Zoals jullie weten ben ik afgestudeerd op de man. Dat maakt de keuze niet gemakkelijker. Welk liedje neem ik nou op in mijn lijst, van de honderden die hij op ons af heeft gestuurd? Ik besloot in elk geval niet voor de Skik-klassiekers te gaan. Er zijn popacts waarvan de bekendste nummers ook de beste zijn, maar Lohues zou je daarmee tekort doen. Een bluesliedje had best gekund – hoeveel elektrische blues is er nou helemaal in het Nederlands of in het Nedersaksisch? – maar ik voel meer voor zijn solowerk. Als je ziet hoeveel soloplaten hij heeft gemaakt, dan kun je toch wel concluderen dat hij zijn draai in het singer-songwriterschap heeft gevonden.
Ook staat vast dat het dan een plaat uit de Allennig-cyclus moet worden. Naar mijn mening heeft Lohues zich na dit vierluik, dat hij tussen 2006 en 2010 uitbracht, nooit meer overtroffen. De albums erna vind ik ook goed, maar ze hebben hun zwakke plekken. Bovendien is hij de laatste jaren wat in herhaling vervallen; daar was ten tijde van Allennig nog geen sprake van.
De vier Allennig-platen zijn conceptplaten. De titel moeten we letterlijk nemen: hij voert alle nummers geheel alleen uit, met instrumenten die hij ook zelf in real time kan bespelen. (Er zijn dus ook geen sessie- of tourneemuzikanten.) In ieder deel staat één seizoen centraal. Niet alle nummers gaan over het weer of de kalender, maar de sfeer die er steeds van de hele plaat uitgaat houdt wel met het betreffende seizoen verband.
Dat ik de vier Allennig-platen zo goed vind, komt niet in de eerste plaats door de individuele nummers. Het komt doordat de platen als geheel nauwelijks inzakken, geen teleurstellingen bieden. Bovendien zijn ze door een keur aan gebruikte instrumenten en muziekstijlen erg afwisselend, maar weet hij toch een gevoel van verbinding te creëren.
Het spreekt voor zich dat er veel van die beleving verloren gaat als ik maar één liedje opvoer. Niettemin kan “De ganzenkoning”, van het eerste Allennig-album, heel goed op zichzelf staan.
Het liedje verschijnt bijna aan het eind van de plaat (track 12 van 13). De luisteraar heeft dan al een hele reeks wonderschone, maar deels wel erg moeizame liedjes voor zijn kiezen gehad: over het gevoel van eenzaamheid, over de oprukkende verstedelijking, over twee verloren liefdes (waarvan er een zelfs vreemdgaat), over het bijna verloren geloof. En dan, opeens, worden we getrakteerd op een naïef, sprookjesachtig liedje over een ganzenkoning met buitengewone gaven:
Midden in ’t bos woont ’n aole man.
Gao d’r mar nie hen, hij is raar.
Ze zeggen dat-e magische krachten hef,
ja eigenlijk ’n soort tovenaar.
Hij döt gien vliege kwaod, en dus ook gien mens,
mar toch word der ook wel ’s zegd
dat hij wel ’s snachts tegen ganzen pröt
en ze an ’t metzingen kreg.
Uit de bovenstaande regels wordt ook wel duidelijk waarom Lohues, met en zonder band, zoveel succes in West-Nederland heeft. Hij zingt dan wel in het dialect, maar zijn Drents is voor een westerling veel gemakkelijker te verstaan dan bijvoorbeeld Limburgse, Groningse of West-Vlaamse muzikanten. (Drenthe is echt een taalkundige lappendeken; wat ik hier over ‘het Drents’ zeg gaat alleen op voor het dialect van Erica waarin Lohues zingt.) Veel mensen begrijpen het meteen, en anders kom je er met het tekstboekje wel uit.
Hoewel, begrijpen? Dat je de tekst verstaat, wil nog niet zeggen dat je snapt waarover het gaat. Wie is die ganzenkoning? Hoe komt Daniël Lohues erbij om zo’n sprookjesverhaal op te voeren op een plaat die verder helemaal over zijn eigen leven gaat? En waarom nou net een koning der ganzen? Een interviewer die hem ernaar vroeg, kreeg het volgende te horen:
Dat heeft met mij te maken en met ganzen, meer zeg ik er nog lekker niet over. Er komt nog een vervolgliedje op. Ik ben gek op ganzen en ganzen zijn gek op mij. Ik ga ’s nachts wel eens naar buiten om met ze praten, hun geluid is net muziek.
Is Lohues dan zelf die ganzenkoning? Je zou het gaan denken. Hij gaat net als de hoofdpersoon van dit lied ’s nachts naar buiten om met ze te praten. Maar daar stuiten we toch op een paar problemen. Ten eerste: meteen in de eerste regel gaat het over een oude man. Lohues was 35 toen dit nummer uitkwam. Er zijn mensen die zich dan al heel oud voelen, maar of dat voor hem ook geldt is zeer de vraag. Bovendien woont hij op de veenontginning, je moet wel erg veel fantasie hebben om daar een bos in te zien.
Ik geef maar eerlijk toe dat ik sinds het klaarkomen van mijn masterscriptie de Lohues-interviews niet meer heb bijgehouden. Misschien heeft hij inmiddels al onthuld wie die ganzenkoning was. Maar misschien ook niet. In ieder geval heb ik er wel een theorie over, die niet hoeft te kloppen maar die past in de feiten zoals ik ze aantref.
In zijn columns (voor het Dagblad van het Noorden) schreef Lohues meer dan eens over Bernd, een oude man die in het graafschap Bentheim woonde, net over de Duitse grens. De kennismaking verliep toevallig:
Het dichte naargeestige dennenbosje waar ik vanwege mijn voorkeur voor nauwelijks betreden paden doorheen gelopen was, bleek de rand van een mooi groen grasveld waarin een paar fruitbomen stonden met bijenkasten eronder. Twintig meter verderop zag ik een klein huisje met een kastanjeboom er schuin links voor. Shit. Ik was maar zo in iemands tuin terecht gekomen. Een paar ganzen sloegen aan, en de deur van het vooroorlogse huisje sloeg open. Een klein oud meneertje met een platte pet op zag me staan.
Lohues komt er daarna vaker. De taal en het plattelandsleven scheppen een band, ondanks het verschil in paspoort en leeftijd. Of Bernd echt geleefd heeft, weet ik niet. Ik denk van wel, al zit er een hoop fantasie in de diverse columns. Later komt er nog een verhaal bij over een Amsterdammer, ene Sjoerd, met wie het juist niet zo klikt (boodschap: de landsgrens doet er niet toe, maar tussen stad en platteland gaapt een des te diepere kloof). Uiteindelijk gaat Bernd in eenzaamheid dood.
Bernd was een oude man, hij had ganzen en Lohues bereikte zijn huis door een bos. De column over Bernds dood stamt uit 2005. Allennig verscheen anderhalf jaar later. Zou “De ganzenkoning” misschien een requiem voor Lohues’ oude vriend kunnen zijn?
Eén ding is zeker: het is niet alleen een publieksfavoriet maar ook een belangrijk deel van de hele cyclus. Het springt er meteen al uit, door zijn klassieke idioom (Mozart-achtige begeleiding, in de bridge afgewisseld door een neo-barokke sequens) en, zoals gezegd, door zijn naïeve tekst. Op deel II en III komt de ganzenkoning terug in twee piano-instrumentaaltjes met een romantisch karakter. De laatste cd mag hij zelfs afsluiten met “Ganzenkonings slaopliedtie”.
Daarmee lijkt de betekenis van het liedje verder te gaan dan de betekenis van alleen de tekst. Lohues kan aan zichzelf gedacht hebben, of aan zijn oude vriend, of allebei, maar hij draagt ook de muziek op het hart. Het is voor ons niet zo’n bevredigend antwoord, maar de echte betekenis van “De ganzenkoning” is misschien wel gewoon dat het zo’n mooi liedje is…
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 74.
Vorige week maandag kwamen we Ali B tegen, met de mededeling dat de Nederlandstalige hiphop rond deze tijd pas echt groot werd. Het ligt dan ook voor de hand dat we meer hiphopacts tegenkomen. Hoewel ik er een hoop heb weggelaten, komen we er vandaag inderdaad weer een tegen. Vandaag is het de beurt aan twee Diemense kaaskoppen: Lange Frans en Baas B.
Diemen is bepaald geen grote toeristische attractie. Je zou ook nooit verwachten dat er bekende rappers vandaan komen, als het niet pal tegen Amsterdam aan lag. De rapscene die daar al een tijdje was, had ook zijn uitstraling naar deze voorstad en rond 1997 kwamen Frans Frederiks en Bart Zeilstra in actie. Dat deden ze aanvankelijk nog in een collectief, de D-Men. (Goh, waarom zou dat zo heten…) Ook Yes-R en Brace, die we in aflevering 71 naast Ali B tegenkwamen, hebben bij de D-Men gezeten. Zo zie je maar weer: iedereen kent elkaar in dat wereldje en huiskleur doet er weinig toe.
Met de harde kern van de D-Men maakte het grote publiek in 2004 kennis. De groepsnaam was intussen afgedankt, de rappers gebruikten hun eigen artiestennamen. Lange Frans, Baas B en Brace vlogen de top tien in met “Moppie”, maar de eerste twee schoten pas echt naar grote hoogten met “Zinloos”. Een rap over, inderdaad, zinloos geweld. Net als Ali B leerden we deze twee jongens kennen als rappers met een (sociaal wenselijke) boodschap.
Het jaar daarop zouden ze nog een nummereenhit halen met “Het land van”. Deze vrij bijzondere akoestische rap had ik best kunnen behandelen in mijn rubriek. Niettemin is de keuze gevallen op “Ik wacht al zo lang” uit 2006, waarin de heren hun collega Brutus en rockzanger Tim Akkerman featuren:
“Ik wacht al zo lang” werd een beste radiohit, maar slechts een bescheiden verkoophit. Het had zijn moment niet mee. Toen we het leerden kennen, in april 2006, had Lange Frans net een akkefietje achter de rug. Stond daar in een disco een pornorap te houden voor middelbare scholieren, toen hij een ijsblokje naar zijn hoofd kreeg. Fransje stapt van het podium af en slaat een puber in elkaar (nog de verkeerde ook). Leuk, als je bekend bent geworden met een liedje over zinloos geweld…
Maar goed, het liedje. We horen hier geen normaal hiphopnummer. Wat wij muzikaal van hiphop gewend zijn, is nog geënt op de funk en soul waar het genre uit ontstaan is. Hier klinkt een rockbegeleiding. Tim Akkerman, zanger van rockband Di-Rect, heeft blijkbaar zijn hele band meegenomen.
De combinatie tussen hiphop en rock was zeker niet nieuw. Al in 1986 haalden Aerosmith en Run-D.M.C. een wereldhit met “Walk this way”. In de videoclip wordt een symbolische muur tussen de rockers en de rappers gesloopt; vanaf nu was hiphop definitief een mainstreamgenre. Nog datzelfde jaar kregen we de Beastie Boys, die de hiphop met de punk verbonden.
In de jaren negentig werden rapelementen in hardrocknummers normaal met de opkomst van de nu-metal. Vooral Rage Against the Machine kennen we van rapmetal, maar talloze andere bands volgden dit voorbeeld. De invloed van RATM konden we bijvoorbeeld in aflevering 65 horen, bij Belgian Asociality.
Het rapgedeelte lijkt, meer dan het andere werk van Lange Frans en Baas B, beïnvloed door Eminem. Eigenlijk is het opvallend hoe weinig invloed Eminem, toch veruit de populairste en meest geprezen rapper van begin jaren nul, op de Nederhop heeft gehad. Net zoals de Nederlandse rappers zich eerder al heel weinig aantrokken van gangsterrap. Maar goed, over dit nummer valt zijn schaduw dus wel. Opgefokt, emotioneel beladen, overhoop met de hele wereld: zo klinkt het.
Eminem werd in zijn tijd wel gekarakteriseerd als een ‘emo-rapper’. Daarmee bedoelden ze natuurlijk letterlijk de emotie die hij in zijn muziek en teksten legde, maar het was ook een verwijzingen naar het muziekgenre emo. Zoals mijn lezers waarschijnlijk nog wel weten, was dat een vorm van punk die in deze tijd opkwam en waarmee het later nog vreselijk uit de hand zou lopen. Kort door de bocht kwam het neer op zelfmedelijden en woede op een schreeuwerige manier ten gehore brengen, waarbij aansprekende, meebrulbare refreinen vaak niet ver weg zijn. De muziek van “Ik wacht al zo lang” heeft daar trouwens wel wat van weg, al kunnen we ook de invloed van Linkin Park vermoeden – geen emoband, wel een emotionele nu metalband voor tieners.
Di-Rect, waar Tim Akkerman op de loonlijst stond, was (en is) een Haagse rockband die het in deze tijd bijzonder goed deed. Persoonlijk vind ik ze wat slapjes, veel te weinig origineel, maar ze kunnen goed overweg met veel verschillende rockstijlen. Punk, hardrock, klassieke rock, ze hebben het allemaal weleens laten horen. Emo, nu-metal en aanverwante vormen normaliter dus geen probleem. Ook Tim blijkt multi-inzetbaar: hoewel de zangtaal normaal gesproken Engels is, blijkt hij ook prima Nederlands te kunnen zingen. (Hij zou dat in 2008 herhalen, toen de band Tommy coverde).
Wat hebben deze emojongens te zingen? De tekst blijkt te gaan over mensen die te vroeg doodgaan. Wensen ze zelf de dood? Lange Frans lijkt het te zeggen!
Tussen gek, geniaal, iedereen, allemaal,
je leest mijn boek en ik schrijf het verhaal,
met het bloed uit m’n pen naar het eind van de gang,
ik ben klaar, kom me halen, want ik wacht al zo lang!
“Ik wacht al zo lang” is eerst en vooral een zin uit het refrein, waarin Tim het houdt bij wachten op een antwoord dat je niet krijgt. Dat lijkt ook Baas B te willen:
Ik geloofde in sprookjes en in de mensen,
ik was tevreden, had weinig te wensen.
Maar nu die tijd zonder zorgen voorbij is,
vraag ik me af wat de reden voor mij is.
Brutus, die hier in de feature zit, wil in ieder geval nog niet dood:
Misschien haal ik de 80 of het stopt bij 40,
maar alsjeblieft niet eerder want ik vind het hier nog heerlijk!
Veelzeggend is de video. In de eerste twee coupletten zien we een kamer waarin Frans als een getergd kunstenaar op inspiratie wacht. Baas B zit in couplet twee in de kerk op een antwoord te wachten. Daarna komt de dood pas echt in beeld: een ziekenhuisscène en een begrafenis. (Het moet me van het hart dat Tim niet heel sterk acteert, maar dat terzijde.) Als het erop aankomt en je de dood in de ogen kijkt, kies je blijkbaar toch voor het leven.
Lange Frans, Baas B en Di-Rect zetten met “Ik wacht al zo lang” een geslaagde en bij vlagen indrukwekkende samenwerking neer. Toch klinkt het nummer anno 2017 gedateerd. De twee rappers zijn door betere collega’s ingehaald, de rockstijl van het nummer is uit de gratie geraakt. Maar één keer per jaar mogen we deze tijdcapsule toch wel opentrekken.
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 73.
Na Jan Smit krijgen we vandaag opnieuw een artiest die door veel popkenners te min wordt geacht, die genegeerd wordt in popgeschiedenissen, wiens cd’s niet in de OOR besproken worden en die je geacht wordt te verachten. En toch staat Marco Borsato al een dikke twintig jaar aan de top met een prachtige stem en goed doorwrochte songs.
Afgelopen donderdag, bij Jan Smit, vond ik nog vooral dat hij te streng beoordeeld werd. De muziek die hij tegenwoordig maakt is misschien niet geweldig, maar hij is niet meer het smartlappenzangertje van vroeger en dat ziet nog lang niet iedereen in. Maar Marco Borsato vind ik serieus goed, en ik vind dat hem groot onrecht wordt aangedaan. In dit stukje stel ik mezelf de taak dat recht te zetten.
Even ons geheugen opfrissen: Marco Borsato is een Nederlandse zanger met een Italiaanse vader. Zijn naam is dan ook geen artiestennaam. We kennen hem sinds 1990. Dat jaar won hij de Soundmixshow, een succesvol programma van Henny Huisman op de toen gloednieuwe zender RTL 4. Na dat televisieoptreden bracht hij drie albums in het Italiaans uit. Waarom ook niet? Er is geen mooiere zangtaal dan het Italiaans, en Marco had het van vaderskant meegekregen.
De eerste cd deed het aardig, maar de opvolgers verkochten voor geen meter meer. Italiaans zingen voor de Nederlandse markt is een elegante maar riskante keuze; je publiek verstaat er immers niets van. Dus probeerde hij het in 1994 in het Nederlands. “Storie di tutti i giorni”, een hit van Riccardo Fogli, werd “Dromen zijn bedrog”. En of het lukte! Maandenlang was het ding niet van de radio weg te slaan!
Zijn Italiaanse muziek bleek uiteindelijk maar een valse start. De ene na de andere hit, vaak nummer één, liet hij op het Nederlandse publiek los. “Waarom nou jij”, “De waarheid”, “Ik leef niet meer voor jou”, “Binnen”, “Wat zou je doen” (met Ali B, zie aflevering 71) – en dan noem ik er nog maar een paar. Marco Borsato bleef jaren aan de top staan, op zijn minst in verkoopcijfers. We treffen hem nu in de jaren nul aan, maar ik had ook een ander liedje kunnen kiezen en hem tien jaar eerder of later kunnen behandelen.
Wat hebben zelfverklaarde popliefhebbers en popkenners dan tegen Marco Borsato? Als je ze ernaar vraagt, hoor je twee dingen: te weinig diepgang en nep, onecht.
Met het eerste bedoelen ze misschien zijn teksten. Tja, die zijn inderdaad geen hoge literatuur. Maar je zou toch een hoop popacts bij het grofvuil moeten zetten als je alleen maar literaire teksten accepteert. Gaat het in het vroege werk van de Beatles ooit over iets anders dan de liefde? Of bij de Britse New Romantics? Je kunt zeggen wat je wilt, maar “Ik leef niet meer voor jou” komt qua literaire waarde echt wel voorbij “I want to hold your hand”.
Dan de kwestie van het onechte. Er is geen kunstvorm ter wereld waarin het ‘authentieke’ zo belangrijk wordt geacht als in de popmuziek. Het lijkt wel of iedereen die een beetje goede smaak claimt zich beroept op de idealen van Adorno, de man die popmuziek ooit zo finaal de grond in boorde. Popmuzikanten moeten ‘soul’ tonen, ze moeten menen wat ze zingen, hun teksten moeten gaan over wat ze zelf hebben meegemaakt, anders is hun muziek waardeloos.
Ik zal het niet ontkennen: de teksten van Marco Borsato’s nummers zijn inderdaad commercieel. Hij heeft ze (voor het grootste deel) niet zelf geschreven, en ze zijn vooral bedoeld om zoveel mogelijk algemene gevoelens aan te spreken. Borsato zingt dus niet noodzakelijk over zichzelf; dat kun je inauthentiek noemen.
Maar met mijn achtergrond in de klassieke muziek kijk ik daar anders naar. Klassieke zangers zingen nooit hun eigen teksten. Als Dietrich Fischer-Dieskau een lied van Schubert zong, dacht niemand in de zaal dat hij de tekst zelf had geschreven, of dat hij het allemaal zelf had meegemaakt. En geen mens die hem dat kwalijk nam. Als een operazangeres de Königin der Nacht uit Die Zauberflöte speelt, meent ze de wraaklustige tekst ook niet, en dat nemen we haar evenmin kwalijk. Het enige wat ons interesseert is of de zangers het mooi zingen, en of ze het met overtuiging brengen.
Marco Borsato beschikt over een prachtige stem. Popzangers hebben vaak helemaal niet zo’n puur stemgeluid; een ruig randje wordt in veel popgenres zelfs zeer op prijs gesteld. Borsato heeft zijn fraaie manier van zingen meegenomen uit de Italiaanse popmuziek, waar men de invloed van de opera nog steeds voelt en waar mooi zingen juist wél gevraagd wordt.
Aan overtuigingskracht van opera-kaliber ontbreekt het hem ook niet. Borsato beheerst alle nuances van wanhoop tot euforie en brengt ze met flair, zonder ook maar één moment te gaan piepen of schreeuwen. Alles wat een klassiek geschoold luisteraar als ik van een zanger verwacht.
Je kunt nog zeggen: ja, maar in de klassieke muziek gelden andere normen. In de klassieke muziek staat de componist centraal, bij popmuziek gaat het erom wie het uitvoert. Als Marco Borsato een liedje opneemt, spreekt iedereen van “een nummer van Marco Borsato”, ook al heeft niet hij maar een ander het geschreven.
Ja, maar nee. Ten eerste stonden ook vroeger al uitvoerende artiesten centraal. Boven de bladmuziek van een populair lied of bekende aria stond dan “zooals gezongen door Jan Salie”. Ten tweede: ook Mozart meende zijn opera’s niet toen hij die componeerde. Het was in de eerste plaats werk, en in de tweede plaats een ondersteunende kunst die de tekst zo goed mogelijk moest uitdrukken. Het is vrij zeldzaam dat een componist de teksten voor zijn eigen muziek schrijft (Wagner is een uitzondering). We rekenen de grote componisten er niet op af dat ze de teksten van hun muziek niet ‘meenden’. Waarom zouden we dat dan wel bij popzangers doen?
Je kunt ook tegenwerpen dat het afbreuk doet aan je artiestendom. Een beetje artiest doet niet wat de muziekindustrie wil maar doet zijn eigen ding. Wie gewoon maar commerciële liedjes inzingt, is geen kunstenaar maar een simpele loonslaaf.
Leuk bedacht, maar ik vind het weer niet opgaan. Ten eerste wordt dat criterium verschrikkelijk selectief toegepast. ABBA bijvoorbeeld was een volledig organische band, uit zichzelf bij elkaar gekomen, en twee van de bandleden vormden zelf het artistieke én commerciële brein. De Sex Pistols waren synthetisch, bij elkaar gezocht door een gewiekste manager die wel brood zag in de opkomende punkrock. Vier middenklassejongens werden ruig gekleed en moesten op tv doen of ze onaangepaste arbeidersjeugd waren. Veel nepper wordt het niet. Toch moet je de Sex Pistols goed vinden, en mag ABBA nog steeds niet (al is het zo’n beetje iedereens guilty pleasure.)
Ten tweede: Marco Borsato is niet de eerste de beste tienerster. Hij werkt al jaren samen met John Ewbank, zijn bij vlagen geniale componist, en ze weten precies wat ze van elkaar willen. Hun werkrelatie staat dichter bij de samenwerking tussen Boudewijn de Groot en Lennaert Nijgh dan bij de input die pakweg de jonge Britney Spears van haar manager kreeg.
Maar er is iets wat ik nog belangrijker vind. Alweer als klassiek geschoold musicoloog kijk ik vooral naar de composities. En hoe vaak het tegendeel ook wordt beweerd: die zijn allesbehalve oppervlakkig. Naarmate Borsato langer aan de top kwam te staan, konden John Ewbank en hij zich meer en meer permitteren. De trouwe, volwassen geworden fanbase kon wel wat muzikaal avontuur velen. Daarom hoor je bij Marco Borsato geregeld een maatwisseling, een ongebruikelijk akkoord of een bijzonder melodielijntje.
Zijn nummeréénhit “Rood” uit 2006 is daar een uitstekend voorbeeld van:
Ik moet toegeven: wat dit nummer aangaat ben ik een beetje bevooroordeeld. Toen ik in 2006 in de Introductiecommissie van mijn studentenvereniging zat, had de praeses een baldadige bui. Twee weken lang draaide hij meerdere keren per dag dit nummer. Iedereen werd er gek van, maar “Rood” haalt me op een proustiaanse manier terug naar een ongelofelijk toffe tijd.
Maar ook toen al vond ik het een steengoed nummer. Na de 70e keer had ik het natuurlijk ook wel genoeg gehoord, maar ik zat met open oren te luisteren en ontdekte steeds weer nieuwe details. Juist doordat ik het zo vaak hoorde, kon ik er een analyse van maken. Elf jaar later staat die analyse nog steeds. Laten we het nummer gewoon, net als in aflevering 47, moment voor moment nalopen.
Zo na vijf, zes seconden begint de muziek. We horen een bes-kleinakkoord in de gedempte strijkers. In de klassieke muziek is bes-klein, een mineurtoonsoort met vijf mollen, traditioneel een zeer duistere toonsoort. Deze toonsoortensymboliek is in principe waardeloos in de popmuziek, waar geen ‘partiturencultuur’ heerst maar alleen de klinkende, opgenomen muziek telt. Maar toch: John Ewbank heeft hoorbaar een klassieke opleiding gehad en kan door die traditie gekozen hebben voor juist bes-klein, en niet het handiger a-klein. Bovendien klinken strijkers ook gedempter in bes-klein, een toonsoort waarin weinig open snaren worden gebruikt. Een subtiel verschil, maar als je een hit wilt scoren is elk detail van belang.
Bijna meteen daarna zet Marco in. Hij gebruikt een klassieke zangtechniek: sotto voce, ofwel zingen met gedempte stem. Het is maar weer een bewijs van de grote opera-erfenis die hij uit de Italiaanse popmuziek heeft meegenomen.
De duistere toonsoort en dito vioolspel en zang ondersteunen ook een sombere tekst. Als voorbeeld de eerste vier regels:
Rood is allang het rood niet meer.
Het rood van rode rozen,
de kleur van liefde van weleer
lijkt door de haat verkozen.
Meteen al in de eerste twee regels valt de titel vier keer. We weten dus dat die niet zomaar is gekozen. In de volgende regels komen we erachter dat de ikpersoon zijn vroegere associaties bij het rood is kwijtgeraakt. De kleur is een semafoor, maar wel een heel dubbelzinnige: ze kan zowel liefde als haat voortbrengen. En door alle geweld in de media lijkt de eerste associatie gaandeweg bedorven te zijn geraakt door de tweede. Let wel, “lijkt”. Marco Borsato zingt hier niet dat het vroeger beter was, wel dat hij thans door krant en tv alleen nog maar aan de negatieve kanten van passie wordt herinnerd.
Mensen die het niet op Marco Borsato en dit nummer begrepen hebben, ergeren zich hier al aan de clichés. “Het rood van rode rozen.” “De kleur van passie en van wijn.” Ik vind dat niet eerlijk. De tekst bestaat niet uit clichés, hij gaat over clichés. De ikpersoon zou wel willen dat hij rood nog onbekommerd met rozen associeerde, maar dat lukt hem niet meer. In die zin is de tekst dus origineel.
Dit alles nog steeds op zeer treurige muziek. Op 0:27 is zelfs een Napolitaanse harmonie te horen (een verlaagde tweede trap; in deze toonsoort een Ces-grootakkoord); sinds ongeveer 1700 het teken dat er zwaar menselijk leed plaatsvindt.
De gedempte ellende breekt in één klap open op 0:52. Borsato schakelt van sotto voce over naar zijn normale stem en de pianist begint hard te rammen.
De figuur die de pianist te spelen krijgt, lijkt nogal op een pianoloopje uit “Crime of the century” van symfonische rockband Supertramp. Dat viel in 2006 al meteen een paar mensen op. John Ewbank wist zich van den prins geen kwaad – logisch, zo’n man weet ook wel hoe het auteursrecht werkt – maar het lijkt er toch wel op dat hij zich, bewust of onbewust, heeft laten inspireren door deze klassieker.
Maar Ewbank doet er veel meer mee. Bij Supertramp begint dat loopje na twee minuten en duurt het de hele rest van het nummer: bijna drieënhalve minuut lang klinkt die ene pianoriedel. Er wordt wisselende muziek overheen gespeeld, maar het motief zelf wordt niet ontwikkeld.
In “Rood” is dit themaatje hetzelfde motief waaruit alle muziek daarvóór al is opgebouwd. Bij Supertramp kwam het uit de lucht vallen, hier ontstaat het als transformatie van muziek die al geklonken heeft. Bovendien klinkt het maar dertig seconden, verdeeld in twee rondgangen rond hetzelfde akkoordschema. Tijd om verveeld te raken is er niet.
En niet te vergeten: het loopje is één tel korter. Supertramp gebruikt de 6/4-maatsoort. Die is in de popmuziek al redelijk ongebruikelijk: 4/4 is de maat van alle dingen in elk popgenre. Maar hier krijgen we een 5/4-maat te horen! Dat is in de klassieke muziek al een zeldzame maatsoort, en een die ons ritmegevoel behoorlijk op de proef stelt.
Alsof dat nog niet genoeg is, klinkt na 1:05 vanuit de strijkers (ik denk de tweede violen, maar ik kan geen partituur inzien) een chromatische stem. Die stem wordt niet heel erg in de verf gezet, maar als je goed luistert, hoor je een groep achtste noten die zich constant in halve tonen van punt naar punt slingert. De ongemakkelijke maatsoort, de chromatiek – het is klaarblijkelijk allemaal bedoeld om de ellende in de wereld te verklanken, zonder dat de muziek echt onaangenaam wordt.
Dan komt het nieuwe keerpunt, waarna het nummer écht kan beginnen. De piano en strijkers houden spontaan op, en de zanger neemt het weer over. De ikpersoon geeft zich openlijk over aan escapisme:
Dus ik neem heel bewust het besluit:
de krant leg ik weg, de tv gaat…. uit.
Vandaag even geen aandacht voor alles en iedereen wat met bloed en ellende te maken heeft. Vanaf het moment dat de tv uitgaat, klaart het nummer spontaan op. De toonsoort verandert in Bes-groot, de maatsoort wordt een opgewekte 4/4, een crescendo brengt ons als een lift in een torenflat naar boven.
Nu kan Marco Borsato zijn refrein kamerbreed inzetten. Het is, zoals je van een refrein mag verwachten, een keiharde meezinger, maar wel een dubbelzinnige:
Vandaag is rood… de kleur van jouw lippen.
Na de eerste drie woorden valt er een pauze. Wij denken dat de zin af is, en dat hier gezongen wordt: deze dag heeft rood als kleur. Dan blijkt de zin nog niet af. Door de toevoeging die er achteraan komt, veranderen met terugwerkende kracht de eerste drie woorden ook van betekenis. Borsato blijkt te bedoelen: vandaag associëren we rood (weer) met je lippen, niet met iets anders.
De Taalprof schreef in 2006, toen het nummer wekenlang op 1 stond, het volgende: “Uit onderzoek naar hersenactiviteit tijdens taalverwerking is bekend dat er een speciaal plekje in je brein geactiveerd wordt als je iets geks hoort. Onderzoekers lieten proefpersonen luisteren naar woordgroepen als het gewone Patat met … mayonaise en het gekke Patat met … hond, en wat bleek? Bij dat gekke zinnetje ontstond er ineens activiteit in een heel ander deel van je hoofd. Volgens mij weet Marco Borsato dit.”
Het refrein wordt volgepropt met deels nogal onnozele clichés (“Rood van rood-wit-blauw, van heel-mijn-hart-voor-jou”), maar het is Borsato en Ewbank vergeven: de eerste omdat hij het geweldig brengt, de tweede omdat hij het waarmaakt met alles wat het nummer daarvoor al geboden heeft.
In het couplet, op 2:18 – het is er maar eentje, dus je kunt je afvragen of ‘couplet’ het juiste woord is – zet er een trancebeat in. Tijdens het refrein hoorden we al een elektronische begeleiding, die in de langzame inleiding nog niet voorkwam, nu klinkt er een echte dansbare beat. En dat terwijl we zo-even nog met een ondansbare vijfkwartsmaat te maken hadden!
In dat couplet toont de ikpersoon bijna kinderlijk enthousiasme voor de partner bij wie hij blijkbaar al een hele tijd is:
Ik loop de deur door, ren naar buiten waar de zon begint te schijnen.
Laat alles achter, kijk vooruit en met mijn laatste rooie cent
koop ik een veel te grote bos met 150 rode rozen:
één voor elk jaar waarvan ik hoop dat jij nog bij me bent.
Deze tekst is bewust en weloverwogen over de top. Er zijn al zoveel liefdesliedjes, dat een liefdesverklaring geen indruk meer maakt. Maar een bos met 150 rode rozen, die is zo irreëel dat het juist tot de verbeelding spreekt. Voor de volgende regel geldt dat nog meer: hopen dat je nog 150 jaar samen bent. Persoonlijk werd ik compleet door die regel meegesleept: de realiteit remt de fantasie niet meer af. Je mag alles hopen; of het reëel is, is vandaag niet belangrijk.
Dan krijgen we het refrein nog een keer. Na het refrein – op 3:13 – verspringt de toonsoort zonder voorbereiding een grote secunde omhoog naar C-groot. Dat is nou eens niet erg klassiek, het is juist een typische popmodulatie, bedoeld om een nummer langer spannend te houden. Je kunt het Ewbank aanrekenen, maar heel goedkoop gebruikt hij dit middel niet. Meestal wordt die modulatie pas tegen het eind toegepast, om nog een paar keer het refrein te kunnen herhalen. Hier komt er nog een half nummer achteraan.
De componist kiest voor een tussenspel, dat geïnspireerd lijkt te zijn door de Ierse volksmuziek. Het komt een beetje uit de lucht vallen, maar helemaal onlogisch is het ook weer niet: de zestiende noten die al de hele tijd in de strijkers klinken, sluiten mooi aan op de loopjes in het tussenspel. Het is trouwens nog behoorlijk moeilijk om met een heel strijkorkest deze Ierse loopjes, die normaal gesproken op een soloviool worden gespeeld, gelijk te krijgen.
Veel popnummer hebben wel een tussenspel of een bridge. “Rood” heeft het allebei. Vanaf 3:27 komt de muziek weer tot rust en krijgt Marco weer wat te zingen:
Nu sta je hier zo voor me,
de rode avondzon streelt jouw gezicht.
Dit is voor mij het enige mindere moment van het nummer. De verkeerde klemtoon in “avóndzon” stoort me behoorlijk, en de beelden die er worden opgeroepen zijn nogal kitscherig. De ikpersoon prikt zijn vinger aan een doorn, er druppelt (uiteraard) rood bloed uit en zijn geliefde kust die vinger. Deze keer geen meta-clichés, zoals in de inleiding, ook geen transcendente overdrijving, zoals in het couplet, maar gewoon clichés. Toch heeft ook dit stukje iets te bieden. We horen een heus kerkorgel, dat we in de clip altijd al zagen maar er niet voor de sier blijkt te hangen.
En sowieso: de rustige bridge is bedoeld om het drukke refrein af te wisselen. Op 4:01 knalt hij er weer vol in. Vergeet niet: het refrein klinkt nu een toon hoger. Voor de meeste zangers is het dan wezenlijk moeilijker om echt mooi, krachtig en verstaanbaar te blijven zingen. Marco Borsato kan dat, ook al moet hij de hoge a aantikken. De hoge g kan hij zelfs secondelang aanhouden, zoals blijkt vanaf 4:30:
Vandaaaaaaaaaaaaag…. is rood.
Goed, hij zal bij die lange noot vast steun hebben gehad van studiotrucs. Maar dan nog: ik ken zangers die het met veel meer elektronica beroerder doen, en dat is een understatement.
Vergeet trouwens tijdens die lange noot niet op de strijkers te letten. Zij omspelen deze maten met drukke zestiendeloopjes, die de toch al intense muziek tot het uiterste verzadigen. Dit moment vormt het hoogtepunt van de song. Hoewel… in wezen heeft het nummer zijn hoogtepunt al bereikt bij de eerste keer dat het refrein klonk. Er is sindsdien zoveel gebeurd, dat je beter van een hoogte-vlak kunt spreken, met een dipje bij de bridge.
Met een niet bijster origineel motto sluit de zanger zijn partij af, waarna we nog één keer de riverdancemuziek uit het tussenspel horen. Vijf minuten lang zijn we compleet platgeslagen door het vocale geweld, de dichte instrumentatie en de schier eindeloze reeks aan compositorische vondsten.
“Rood” was de zoveelste nummeréénhit voor Marco Borsato, maar niet zomaar een nummer in zijn carrière. Zelden bracht hij een nummer zo intens, zelden was een lied van hem muzikaal zo rijk. De trukendoos van John Ewbank lijkt wel bodemloos. “Rood” werd bijna een nieuw begin in Borsato’s carrière. Hij noemde een complete concertreeks naar dat ene nummer, en anno 2017 loopt Symphonica in Rosso nog steeds. Een dijk van een song, speciaal geschreven voor de beste popzanger die we de afgelopen decennia in Nederland gehad hebben. Laten we trots op hem zijn, en niet, zoals bij ABBA, wachten met onze waardering uit te spreken tot hij al dertig jaar gestopt is!
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 72.
Aflevering 72 gaat over Jan Smit. Ongetwijfeld zullen er nu al mensen afhaken. Geen goed plan. Dit stukje kan je blik behoorlijk verruimen.
Persoonlijk vond ik Jantje Smit, zoals hij oorspronkelijk bekend stond, ook jarenlang het ergste wat onze planeet aan muziek te bieden had. Hij was erger dan Frans Bauer, die weer erger was dan André Hazes, die (zeker voor 2000) ook absoluut niet mocht. We vertelden kwetsende mopjes over hem, er circuleerden geluidsfragmenten op het internet waarin hij zogezegd werd neergeschoten en hij voerde de Stop 50 aan.
Waarom deden we dat? Laten we bij het begin beginnen. Volendam, een vissersdorp in Noord-Holland, was altijd al eigenzinnig en nogal traditioneel. Ook op muzikaal gebied: het is een van de laatste plaatsen waar een bepaalde zeventiende-eeuwse zangtraditie nog kon worden aangetroffen. Toch kwam er eind jaren zestig een bloeiende popscene op, met The Cats en BZN als vaandeldragers. Beide begonnen als hardrockbands, maar evolueerden rond 1970 naar een softer geluid, dat door Joost den Draayer “palingpop” werd gedoopt. De muziek was Engelstalig maar had veel weg van schlager. Vooral de BZN evolueerde door de jaren heen naar uitgesproken middle-of-the-roadgeluid. Hun meedeinpop met een exotisch tintje, vaak begeleid met een reportage in een ver land, bepaalde jarenlang het beeld van de palingpop.
Uit de stal van BZN kwam in 1997 de elfjarige Jantje Smit, die een liedje over zijn oma mocht zingen. “Ik zing dit lied voor jou alleen” was een smartlap oude stijl, zoals Vader Abraham ze in de jaren zeventig schreef: doelmatig, direct begrijpelijk en ontzettend vet aangezet. Jantje Smit had één doelgroep: laagopgeleide bejaarden. Enfin, het liedje sloeg behoorlijk aan: zeven weken op nummer één. Wij gingen massaal over onze nek en eerlijk gezegd kan ik het nummer nog steeds niet zonder afwerende reflexen horen.
Wij dachten dat het met zijn carrière wel weer snel voorbij zou zijn. Een kindsterretje, gelanceerd om snel geld te vangen en zodra hij groter wordt en de baard in de keel krijgt alleen nog goed voor de vissersvloot. Die kant leek het ook op te gaan: na 1999 haalde hij geen hits meer.
Om zijn carrière weer vlot te trekken probeerde hij een imagoverandering. Jantje werd Jan, en zijn album Op eigen benen zou een nieuwe start betekenen. Tuurlijk jongen, dachten wij. De opvolger heette Jansmit.com. Opnieuw schamperheid troef: probeert er eentje modern te doen. Moet je die single horen, “Vrienden voor het leven.” Leuk voor je grootouders ja.
Maar toen – ho even. Ze draaien een gevoelig popliedje op de radio, in het Nederlands, over ene Laura. Van wie zou dat zijn? Wat? Van Jantje “‘k-breng-witte-rozen-voor-je-mee” Smit? Hij heeft zichzelf écht opnieuw uitgevonden!
Helemaal heeft hij de smartlap-esthetiek nog niet opgegeven. Hij zingt met een dramatische, half-schallende stem, een beetje à la Froger. Als je dat in de popwereld flikt, zoals Kane, word je door de critici genadeloos afgebrand. De afloop van het liedje is ook niet erg vrolijk. Zoals Pisuisse lang voor de oorlog al verzuchtte: “Een levenslied is een lied waarin bezongen wordt hoe iemand doodgaat.”
Maar de muziek van “Laura” verschilt bijna als dag en nacht van de smartlappen waar hij als kind bekend mee werd. We horen de gesyncopeerde vierkwartsmaat die de popmuziek kenmerkt, alsook vet aangezette achtergrondkoortjes. Singer-songwritermuziek onder een zoet poplaagje. En de tekst is wel zielig, maar ligt er lang zo dik niet meer bovenop. Een echte smartlap zou de dood vol in de schijnwerpers zetten. Jan Smit zingt:
Maar waarom is alles nu voorbij,
laat het leven je nooit meer vrij?
De manier waarop hij erbij aankomt verschilt ook behoorlijk. Zijn oma kondigde haar dood als volgt aan:
Op een dag vertelde mijn lieve oma
dat zij op weg ging héééél alleen.
Op haar allerlaatste reis,
naar een heel mooi paradijs.
Laura zegt niets. Ze is ongeneselijk ziek, maar vecht door. Dat verhaal wordt alleen indirect verteld, door naar vier van de vijf zintuigen te verwijzen.
Kijk, ze lacht zonder gevoel, een onbereikbaar doel
wordt er toch nog nagestreefd.
Ruik, de geur van grootse moed die stoomt nog door haar bloed,
maar waarom?
Akkoord, er wordt nog steeds geappelleerd aan sterke emoties. De algemene vraag “waarom?” bij leed dat je niet zelf in de hand hebt is intussen een cliché geworden. Wie heeft die vraag zelf nooit gesteld, impliciet of expliciet? Maar zolang er zoveel mensen zijn die het antwoord niet kunnen vinden, wordt die vraag niet echt oud.
Het liedje verschilt ook van Smits doorbraak in de situatie die het beschrijft. In “Ik zing dit lied voor jou alleen” gaat Jantjes oma dood. Altijd een droevige gebeurtenis, maar niet uitzonderlijk. Oude mensen gaan nu eenmaal dood. In “Laura” sterft een twintiger. Dat maak je niet elke dag mee, en als het gebeurt voelt het als een groot onrecht.
Net als de dood van zijn oma heeft Jan(tje) Smit de ziekte en dood van Laura ook echt meegemaakt. Zij heette eigenlijk Christine Bootsman en was een jaar of zes ouder dan hij. De vraag is natuurlijk waarom hij haar dan Laura noemt. Waarschijnlijk is dat gewoon een kwestie van klank: “Laura” klinkt nu eenmaal, zeker in gezongen vorm, welluidender dan “Christine”. Het is onderzocht, woorden met een l, woorden met veel klinkers, woorden met een a, die worden vaak mooi gevonden. Dus moest Christine maar een Italiaanse naam krijgen.
Zijn fans kenden het liedje al vanaf begin 2005 van de tv. Voor mij persoonlijk was de kennismaking met “Laura” een heuse eye-opener: Jantje Smit, zowat de minst geloofwaardige artiest van Nederland, het ex-kindsterretje dat alles in zich had om als Heintje te eindigen, kon écht meer dan we altijd dachten. Hij maakte zijn metamorfose meer dan waar; vanaf toen noemde ook ik hem gewoon ‘Jan’.
Persoonlijk vind ik het een erg mooi nummer, al bevalt dit arrangement me niet zo. Misschien denken veel lezers er anders over. Maar één ding moet je hem nageven. In een wereld waarin commerciële artiesten komen en gaan wist hij, met het ongunstigst mogelijke verleden, zijn hoofd boven water te houden. Dat is wel knap.
Dit lied doet me overigens denken aan een heel ander nummer. Blijkbaar kun je in de popmuziek beter geen Laura heten. Ook Flogging Molly, een Keltische punkband die stilistisch behoorlijk ver van Jan Smit af staat, bracht een liedje met de titel “Laura” uit. En ja, ook zij gaat eraan…
Dit jaar schrijf ik een geschiedenis van de Nederlandstalige popmuziek in honderd chronologische stukjes, steeds geconcentreerd rondom één nummer. Vandaag deel 71.
Onlangs (aflevering 63) hebben we gezien dat de nieuwe muziekstijl r&b vooral bij Caribische Nederlanders aansloeg. Klinkt logisch, Surinamers en Antillianen voelen een band met de Afro-Amerikanen en nemen ook hun popmuziek over. Maar hiphop, dé grote ‘zwarte’ muziekstijl van onze tijd, was in de jaren negentig het domein van autochtonen. Hiphop werd hier in Nederland vooral door blanke artiesten als Osdorp Posse en Extince gedaan.
Hoe dat komt mag Joost weten. Je zou kunnen veronderstellen dat de rapmuziek in Nederland ‘geclaimd’ werd door de blanken. Dat zie je in de muziekgeschiedenis vaak genoeg: de ene groep gaat er met de muziek van de andere vandoor. (Even, voor het gemak, gesteld dat muziekstijlen aan een etnische groep kunnen toebehoren!) Maar dat kun je moeilijk volhouden. Zoveel Nederlandse rappers, in welke kleur dan ook, waren er destijds niet.
Hoe dan ook, rond 2000 komt hier allemaal radicaal verandering in. Vanaf dat moment wordt de Nederhop echt kleurrijk. Jongeren van alle bevolkingsgroepen slaan massaal aan het rappen. Autochtonen, Marokkanen, Surinamers, Antillianen, Kaapverdianen, indo’s en zelfs Polen komen we in clubs en hitlijsten tegen. En het publiek is al net zo geïntegreerd. Helaas is de Nederhop wat minder divers als het op geslacht aankomt: een rapster, die kom je zelfs anno 2017 nog niet vaak tegen.
Jarenlang waren er zo weinig Nederlandstalige rappers dat een hiphopnummer als een bom in mijn rubriek insloeg. Na 2000 worden het er gewoon te veel om op te noemen. Als ik alle succesvolle of relevante rappers opneem, is er geen plaats meer voor andere muziek! Daarom vandaag drie rappers voor de prijs van één, in “Leipe mocro flavour” van Ali B, Yes-R en Brace.
Oké, grapje. Er doen wel drie rappers aan het nummer mee, maar het gaat natuurlijk vooral om Ali B. Vraag aan tien Nederlanders ‘noem eens een Nederlandse rapper’ en de meerderheid zal hem noemen. Dat dankt hij aan talloze tv-optredens – eerst als talkshowgast en quizkandidaat, later ook als presentator – maar toch zeer zeker ook aan zijn hits en zijn muzikale verdiensten. Anders dan pakweg Gordon is Ali B nog steeds rapper en geen ’tv-persoonlijkheid’.
In de tweede helft van 2004 kwam deze rapper voor het voetlicht. Hij heette voluit Ali Bouali, maar kortte zijn achternaam af. Waarschijnlijk om zijn gangsterimago te accentueren en als een verdachte in een zaak te klinken, maar misschien ook als knipoog naar Ali Baba, de Arabier die de rovers aftroeft. In elk geval heeft hij een verleden als straatschoffie, zoals in “Het leven van de straat” blijkt.
Landelijke bekendheid bij mensen boven de 25 krijgt hij na een samenwerking met Marco Borsato. (Niet voor niets opent de video met “Dit is Ali B, maar dat wist je waarschijnlijk al.”) “Wat zou je doen” schiet op de kap van Nederlands populairste zanger naar nummer één, een succes dat hij alleen nooit zal evenaren. Deze samenwerking komt voort uit een gedeelde ideële missie: beide muzikanten zijn ambassadeurs voor Warchild, waar de tekst over gaat. Door zijn mainstreampopulariteit en zijn sociaal wenselijke gedrag komt hij bekend te staan als ‘Knuffelmarokkaan’.
Je kunt erop wachten dat mensen hem dat gaan aanrekenen. Niet in de laatste plaats andere Marokkanen, die vinden dat hij zijn geloofwaardigheid verliest en te veel ‘Hollander’ wordt. Op zulke verwijten gaat hij al meteen in:
Ben niet de rapper met de spangste flow,
maar ik heb wel een wassen beeld in Madame Tussaud’s.
Sommige rappers vinden mij nu een sell-out,
een commerciële jongen die alleen maar van geld houdt.
Hij heeft ook kontlikkers, maar vooral critici. Maar die zijn natuurlijk gewoon jaloers:
Arme stakkers doet ’t pijn in hun hart,
want die Knuffelmarokkaan sleept weer een prijs in de wacht.
Zo is het maar net. Jullie zeiken maar een end weg, zolang ik die prijzen pak. Zo kennen we de rappers, vol van branie en zelfvertrouwen. Des te vreemder doen de volgende regels aan:
Ik ben niet de allerbeste, maar ik blijf wel apart.
Heb het onder controle. Alsof ik rijd in me car.
Niet de allerbeste? Dat zeg je toch niet van jezelf? Zeker niet als je aan de top staat. Laat dat je critici maar zeggen.
Ik ken niet alle rappers die in 2005 actief waren, maar ik durf toch wel te zeggen dat Ali B met kop en schouders boven de meesten uitstak. Hij deed zijn voorgangers compleet verbleken. Def Rhymz? Absurd dat we die leuk vonden! De Raymzter? Amateur. E-Life? Schaamteloze imitator. Twaalf, dertien jaar later kun je rustig zeggen: met Ali B, en dankzij Ali B, werd Nederhop pas echt groot.
Dat bewijst alleen deze feature al. Yes-R, de neef van Ali B, dankt zijn opkomst aan deze en andere features. Van Brace hadden we (de meeste mensen) zonder Ali B misschien nog nooit gehoord. Hier mogen ze meedoen, Yes-R in een eigen couplet en allebei in het refrein, om hun gastheer toe te zingen:
Want dit is, ja dit is die Leipe Mocro Flavour.
Geen probleem, Ali B brengt Leipe Mocro Flavour.
Ali B wil laten horen dat hij heus nog wel van de straat is. Hij gebruikt het woord ‘mocro’; zoals iedereen tegenwoordig weet is dat straattaal voor ‘Marokkaan’. Je kunt je afvragen hoe Marokkaans de smaak van dit nummer is. Het ritornel (jeweettoch, het instrumentale riedeltje dat als voor- en tussenspel klinkt) heeft wel wat van een Arabische melodie weg, maar verder is het toch vooral een gewone hiphopbeat en dito flow die je hoort. Maar, zo moeten we wel even aantekenen, het is geen mainstream-hiphop. In die tijd was het allemaal Eminem en 50 cent wat de klok sloeg, die blijven hier redelijk uit de buurt.
“Ik breng de leipe mocro flavour. En als je dat niet lust – tja, smaken verschillen”, lezen we aan het begin al. Maar uiteindelijk valt er toch een breed publiek voor Ali’s hiphop.
Ik doe dit voor de softies en het roffe publiek.
Ali B is er ook helemaal niet de man naar om ruzie te zoeken:
Ik ben down met een boer of een swingende Belg.
En ik heb respect voor iedereen, wat ik voor niemand verberg.
Maar terugvechten doet hij wel:
Ik geef geen fok om die fakers, het zijn wel honderden haters.
Ik ga de oorlog met ze aan en rappen zonder een leger.
Deze rapper staat klaar om bruggen te slaan en samen te werken met iedereen. Eigenlijk is Ali B het zinnebeeld van het poldermodel. Dat model kreeg het in de jaren nul hard te verduren: door alles maar zo gezellig mogelijk te houden waren de mensen voor problemen weggelopen.
Maar zo werkt het niet. Een polder hou je niet droog door weg te kijken van een lekke dijk. Je hebt potige jongens en meisjes nodig, die hard willen werken en als het nodig is ook goed ingrijpen. Maar die wel te allen tijde willen samenwerken. Ali B vecht voor zijn eigen boerderijtje, maar hij wil geen natte voeten krijgen. Uit welbegrepen eigenbelang steekt hij zijn handen uit.
